Het universum is geen wilde verzameling van sterren en planeten. Op dit moment bevindt u zich op een planeet (de Aarde) die draait om een ster (de Zon). Die ster is deel van een verzameling van miljarden sterren (het Melkwegstelsel). De Leidse sterrenkundige Jan Oort liet zien hoe groot dat stelsel is en dat het draait.
Hoe bewijs je dat je in een sterrenstelsel leeft? De Leidse sterrenkundige Jan Hendrik Oort deed het door een enorme verzameling foto’s te analyseren van de beweging van de sterren. Daaraan kun je zien dat sommige sterren deel zijn van een gezamenlijke structuur die langzaam draait. Die structuur heeft een kern waarin de sterren relatief dicht bij elkaar staan en een buitengebied waarin de sterren zich in een soort spiraalstructuur bevinden.
Veel groter
Met dergelijke berekeningen vestigde Oort in 1927 – nog voordat hij in 1935 hoogleraar werd in Leiden – al zijn naam. Hij bewees toen dat het Melkwegstelsel veel groter was dan astronomen tot dan toe aannamen. Ook in zijn latere werk richtte hij zich op een beter begrip van de Melkweg, al was dat hoofdzakelijk op papier.
Het verhaal gaat dat Oort pas op een reis naar het zuidelijk halfrond, hij was toen al op middelbare leeftijd, de schoonheid van de Melkweg aan de nachtelijke hemel voor het eerst echt zag. Het was een aanblik die hem verwonderde. Lange tijd bleef hij plat op zijn rug naar boven staren, niemand kon hem van zijn plaats krijgen.
Meer theoretisch
Toch was Oort geen man van waarnemingen. Hij werd in 1900 geboren in Franeker en ging later sterrenkunde studeren in Groningen. Meteen na zijn afstuderen, in 1922, ging hij op uitnodiging naar de Yale University in de Verenigde Staten. Het werk daar, waarbij hij zelf metingen moest doen, sprak hem echter maar beperkt aan en dus accepteerde hij met graagte het aanbod van Willem de Sitter om naar Leiden te komen en daar meer theoretisch werk te doen.
Op zijn dertigste kreeg Oort een leerstoel aan Harvard University aangeboden. Twee jaar later probeerde Columbia University het ook. Oort wees beide prestigieuze Amerikaanse universiteiten echter af en werd in 1935 hoogleraar in Leiden. Daar bleef hij werken. Ook na zijn pensioen in 1970 – of, zoals universiteiten dat noemen: emeritaat – bleef hij trouw doorwerken. Oort overleed in 1992 op 92-jarige leeftijd in Leiden. Het huidige gebouw waarin de Leidse sterrenkundigen gehuisvest zijn is naar hem vernoemd. Alle wetenschappelijke en persoonlijke documenten van Jan Oort zijn ondergebracht in de Leidse Universiteitsbibliotheek.
