Nederland is een van de meest succesvolle sterrenkundenaties ter wereld, terwijl we hier toch geplaagd worden door grijze luchten die ons zicht op de kosmos beperken. Dat Nederland het zo goed doet komt onder andere door het succes van de radiosterrenkunde, een vakgebied waarbij je naar de hemel kunt ‘luisteren’ in plaats van kijken.
Henk van de Hulst
Jan OortAan het einde van de Tweede Wereldoorlog ontdekten Amerikaanse onderzoekers geheimzinnige radiosignalen die niet van aarde afkomstig waren, maar uit het heelal. De signalen die zij opvingen waren een soort ruis, die het internationale radioverkeer stoorden en radarsignalen overhoop gooiden.
De Amerikanen vroegen de Leidse hoogleraar sterrenkunde Jan Hendrik Oort wat er aan de hand kan zijn. De Utrechtse student Henk van de Hulst – die later net als Oort ook hoogleraar in Leiden zou worden – had op dat moment al baanbrekend werk gedaan aan de verstrooiing van licht door kleine deeltjes in het heelal.
Waterstofatomen
Oort legde hem het probleem voor en Van de Hulst loste het raadsel vervolgens in 1944 op. De radiostraling bleek te worden veroorzaakt door waterstofatomen in het heelal. Meteen na de oorlog bouwden Van de Hulst en Oort samen met de PTT en Philips speciale radio-ontvangers zodat ze dergelijke signalen konden opvangen en analyseren.
Daarvoor gebruikten ze oude, achtergebleven radarantennes van de Duitse bezetter. Die ontvangers zorgden voor de geboorte van de radioastronomie en de bouw van grote radiotelescopen in Dwingelo en later in Westerbork. Oort was daarachter de grote drijvende kracht, met naast hem de bescheiden Van de Hulst.
Luisteren
Het resultaat was een gigantische wetenschappelijke omwenteling: de mens kon tot dan toe alleen met de eigen ogen en dus met ‘gewoon licht’ naar het heelal kijken, nu kwam daar radiostraling bij, waarmee men naar het heelal kan ‘luisteren’. De golflengte van deze radiostraling is 21 cm. Mede dankzij hun introductie van dit nieuwe vakgebied loopt Nederland nog altijd voorop in de astronomie.
Van de Hulst was net als Oort aan Leiden verknocht. Hij bleef na zijn pensioen (emeritaat) in 1984 gewoon doorwerken aan zijn onderzoek. In 2000 overleed Van de Hulst in Leiden.
