Bij orgaantransplantatie is het van doorslaggevend belang of het lichaam van de ontvanger het gedoneerde orgaan accepteert. Daarbij blijken bepaalde antigenen een bepalende rol te spelen. Bij die ontdekking speelde de Leidse arts Jon van Rood een belangrijke rol.
Het is niet te hopen dat u ooit een donororgaan nodig heeft - maar mocht het zover komen, dan testen de artsen eerst of dat orgaan wel goed bij uw lichaam past. Daarvoor kijken zij naar de zogeheten HLA antigenen (Human Leukocytes Antigens) van u en de donor. Die antigenen reguleren het immuun apparaat en als Uw HLA antigenen niet goed overeenkomen met die van de donor stoot uw lichaam het orgaan af.
De Leidse hoogleraar interne geneeskunde en immunologie Jon van Rood ontrafelde de uiterst complexe genetische code van het HLA systeem en bewees het belang van een goede overeenkomst van de HLA groepen. Hij startte Eurotransplant en Europdonor (recent omgedoopt in Matchis, het Nederlands centrum voor Stamceldonoren) die duizenden patiënten in Nederland en daarbuiten het leven hebben gered.
Antigenen
Antigenen zijn moleculen die virussen of bacteriën herkennen als lichaamsvreemd. Wanneer dat gebeurt, zetten ze het afweersysteem aan tot de productie van antistoffen om die lichaamsvreemde indringers te bestrijden.
Antigenen zijn daarom van doorslaggevend belang bij orgaantransplantatie en bloedtransfusie: ze kunnen ook het nieuw ingebrachte orgaan als lichaamsvreemd zien en direct een levensgevaarlijke afweerreactie starten om het nieuwe orgaan af te stoten.
Vooral het HLA (human leucocyte antigen) bleek cruciaal. Afweer vindt plaats als er geen goede match is tussen het HLA van de patiënt en dat van de donor. Het vaststellen van het HLA-type, dat genetisch vastligt, is bij orgaantransplantatie daarom letterlijk een zaak van leven of dood. Van Rood was op het gebied van HLA een van ‘s werelds grootste pioniers.
Transplantaties
Johannes Joseph (Jon) van Rood werd in 1926 in Den Haag geboren. Hij ging geneeskunde studeren in Leiden en promoveerde in 1962 – al in een vroeg stadium van de ontwikkeling van het vakgebied – op HLA-onderzoek. In 1966 werd hij in Leiden benoemd tot hoogleraar immuno-hematologie, het vakgebied dat de rol van het bloed in ons afweersysteem bestudeert.
Van Rood zette als hoogleraar met groot succes zijn HLA-onderzoek voort. Zijn werk bleek van groot belang voor de transplantatie van beenmerg, hart, lever, nier en stamcellen. In 1967 startte hij Eurotransplant, de eerste donorbank voor nieren. De eerste niertransplantatie vond vervolgens in 1966 plaats in Leiden. De Belgische luchtmacht vervoerde de donornier, die zich in Leuven bevond, daarvoor met een helikopter naar Leiden.
De HLA-typering maakte in 1968 de eerste bergmergtransplantatie bij aan leukemie lijdende kinderen mogelijk. In 1970 richtte Van Rood Europdonor op, de grote Europese donorbank voor stamcellen. Al deze belangrijke instituten huizen in Leiden, in het gebouw van Bloedbank Sanquin.
Mensenlevens
In 1978 ontving Van Rood de zeer prestigieuze Wolf Prize in de geneeskunde. Hij is tot nu toe de enige Nederlander die deze onderscheiding ontving. In 1991 ging Van Rood met emeritaat. Tot op de dag van vandaag is hij echter nog op het werk te vinden.
Van Rood publiceerde in 2009 als 83-jarige onderzoeker nog samen met collega’s een nieuwe methode voor de donorselectie van navelstrengbloed, waardoor veel meer patiënten met leukemie geholpen kunnen worden. In 2010 werd in Leiden het naar hem vernoemde Jon J. van Rood Centrum voor Transfusiegeneeskunde geopend. Van Rood redde met zijn pionierswerk vele mensenlevens.
