Wetenschappers konden lange tijd wel natuurverschijnselen als zwaartekracht of verdamping in natuurwetten vangen, maar voor de economie – waaraan ieder van ons deelneemt – lukte iets vergelijkbaars niet. Daar kwam verandering in met het werk van Jan Tinbergen, die in Leiden natuurkunde studeerde, promoveerde en er de laatste jaren voor zijn pensioen doceerde.
Jan Tinbergen was een bewogen socialist die zijn kennis dolgraag maatschappelijk wilde toepassen. Hij was diep onder de indruk van de slechter wordende economische situatie aan het einde van de jaren twintig van de vorige eeuw en de daarmee gepaard gaande armoede.
Tinbergen hing het ideaal aan van de ‘maakbare samenleving’. Dat betekende dat hij zijn natuurkundige kennis graag wilde gebruiken om economische modellen te bouwen waarmee je voorspellingen kon doen. Als hem dat zou lukken, zou gericht ingrijpen bij (dreigende) economische neergang mogelijk zijn. Op die manier kon economische instorting – met vreselijke gevolgen voor de armen – misschien worden voorkomen.
In zijn proefschrift uit 1929 hevelde hij daarom concepten en rekenmethoden uit de natuurkunde over naar de economie. Daarbij zocht hij naar een verklaring van het feit dat de economie vaak cyclisch is. Met andere woorden: hij zocht een verklaring voor het feit dat elke paar jaar in de economie min of meer dezelfde gebeurtenissen opnieuw voorbij lijken te komen.
Hoogleraar
De beroemde Engelse econoom Keynes, de grondlegger van de door sommigen nog steeds aangehangen anticyclische begrotingspolitiek, moest niets hebben van het werk van Tinbergen. Hij liet dat op bijtende wijze blijken, maar Tinbergen reageert kalm en beleefd. Hij stelt dat Keynes zijn modellen niet begrijpt. In 1933 werd Tinbergen hoogleraar aan de toenmalige Nederlandse Handelshogeschool Rotterdam, tegenwoordig deel van de Erasmus Universiteit.
Tinbergens benadering van de economie vond ook zijn weg naar het onderwijs. Daarmee stond hij aan de wieg van een volledig nieuw vakgebied, de econometrie, waarbinnen men op wiskundige wijze naar de economie kijkt. In 1956 start in Rotterdam een econometrieopleiding.
Tinbergennorm
Jan Tinbergen is ook bekend geworden met wat men later de ‘Tinbergennorm’ ging noemen. Volgens hem mag het verschil tussen het laagste en hoogste salaris in een bedrijf niet hoger dan een factor 5 worden. Die norm wordt tegenwoordig echter regelmatig met voeten getreden.
Zelf leidde Tinbergen een uiterst sober leven. In de laatste jaren van zijn actieve loopbaan keerde hij terug naar de stad waar het allemaal begon: van 1973 tot zijn pensioen in 1975 was Jan Tinbergen Leids hoogleraar internationale samenwerking.
Nobelprijs
Voor zijn pionierswerk ontving Tinbergen in 1969 samen met de Noorse econoom Ragnar Frisch de eerste Nobelprijs voor de Economie. Hij overleed in 1994 in op 91-jarige leeftijd in zijn geboortestad Den Haag.
Tinbergens naam leeft verder in het Tinbergen Instituut, het gemeenschappelijke instituut voor economisch, econometrisch en financieel onderzoek van de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit Amsterdam en de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het instituut werd in 1987, nog voor Tinbergens dood, opgericht.
