Westerse kunst draait om kunstenaars als Rembrandt, Picasso en Van Gogh. Bij kunst van niet-westerse afkomst dacht men tot de jaren zestig van de vorige eeuw echter dat individuele kunstenaars minder belangrijk waren. Totdat Adriaan Alexander Gerbrands aantoonde dat ook daar veel variatie bestaat tussen makers.
Tot die tijd beschouwde mensen kunst van niet-westerse afkomst vooral als het product van een (vaak kleine) inheemse groep. Met veldwerk, foto- en filmmateriaal onderwierp Adriaan Alexander Gerbrands, verbonden aan het Leidse Museum Volkenkunde, inheemse kunst aan stijlanalyses. Het gebruik van film en fotografie is sinds die tijd internationaal volledig geïntegreerd in de onderzoeksmethoden van de culturele antropologie.
Museum Volkenkunde
Adriaan Alexander Gerbrands werd in 1917 in Menado in het toenmalige Nederlands-Indië geboren. Later ging hij in Leiden Indologie studeren met het doel om weer naar Indië terug te keren. Toen hij in 1941 afstudeerde bleek dat vanwege de oorlog echter onmogelijk.
Daarom ging Gebrands werken bij het Museum Volkenkunde waar hij verantwoordelijk werd voor de afdeling Afrika en Amerika. In 1956 promoveerde hij op zijn proefschrift Kunst als cultuurelement in Afrika.
Asmat Papoea’s
Gerbrands meest productieve periode was tussen 1960 en 1970. Op basis van veldwerk bij de Asmat Papoea’s produceerde hij zijn beroemde film Matjemos, over een individuele houtsnijder, en publiceerde hij het boek Wow-ipits over de Asmatkunst. Daarmee toonde hij aan dat ook in niet-westerse kunst sprake is van individuele makers.
Hij verzamelde ten behoeve van het museum honderden voorwerpen die nog steeds te zien zijn bij tentoonstellingen. Zijn uitzonderlijk uitgebreide fotodocumentatie is een schatkamer voor de kunst van de Asmat. Die stond destijds onder zware druk, maar leeft in de laatste jaren gelukkig weer op. Een deel van zijn verzameling is opgenomen in de permanente tentoonstelling van het museum.
Hoogleraar
In 1966 werd Gerbrands benoemd tot hoogleraar culturele antropologie. De nadruk van zijn onderzoek kwam op de materiële cultuur te liggen. Ook na zijn benoeming bleef de nauwe relatie met het museum bestaan. Steeds weer nam Gerbrands zijn studenten mee naar de tentoonstellingen en lichtte hij aan de hand van voorwerpen ‘de taal der dingen’ uit.
De specialisatie visuele antropologie werd in de jaren daarna een vast onderdeel van het Instituut voor Culturele Antropologie en is dat nog steeds. Ook de studenten van de opleiding Culturele antropologie kunnen zich erin specialiseren. In een latere fase van zijn carrière zet Gerbrands zich in voor de verbetering van etnografische musea in Indonesië. Hij overleed in Leiden in 1997. Jaarlijks worden zijn werk en de internationale betekenis hiervan voor de antropologie vanuit het Fonds voor Etnologie in Leiden herdacht met de Gerbrands-lezing.
